Prace pod red. Jerzego Koniecznego i Macieja Schroedera Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy w latach 1995-2015. Postępy w ratownictwie medycznym, epidemiologii i medycynie sądowej Garmond Oficyna Wydawnicza, Poznań 2015

Dr Dariusz Skalski

Pojęcie bezpieczeństwa coraz częściej nie jest postrzegane jedynie poprzez stosunki międzypaństwowe bądź w kategoriach wojskowych.

Przełom XX i XXI wieku jest czasem transformacji stosunków międzynarodowych charakteryzowanych przez szereg procesów i wydarzeń, pośród których wskazywany jest element szczególny – zakończenie zimnowojennego okresu pod koniec lat 80. Nie pozostaje on bez wpływu na percepcję i dynamikę pojawiających się zagrożeń oraz wyzwań w obszarze bezpieczeństwa międzynarodowego oraz lokalnego, wśród których tradycyjnie wymienia się terroryzm, zorganizowaną przestępczość, cyberterroryzm, manipulacje na rynkach światowych, czy degradację środowiska naturalnego. Obecny w dyskursie jest pogląd, że trudno nadać wymienionym powyżej elementom atrybutu stricte globalnego, bowiem w ten sposób charakteryzować możemy przykładowo zagrożenia ekologiczne powstałe w wyniku globalnego ocieplenia czy wojnę atomową.

     Pojęcie bezpieczeństwa coraz częściej nie jest postrzegane jedynie poprzez stosunki międzypaństwowe bądź w kategoriach wojskowych. Na redefinicję tego pojęcia odpowiadającego łacińskiemu (securitas), sine (bez) oraz cura (opieka) rozumianego w kontekście historycznym jako braku zagrożenia, czasu spokoju, zabezpieczenia, przeciwstawiana jest szersza interpretacja uwzględniająca zachodzące zmiany w danym czasie i epoce. Dzisiaj bez wątpienia na redefinicję tego pojęcia ma również postęp technologiczny, co powoduje włączenie w zakres nauk o bezpieczeństwie tych zagrożeń i wyzwań, które wcześniej znajdowały się poza sferą ich zainteresowań. Podążając więc za tym rozumowaniem, uwzględnić należy rolę państwa narodowego, i jego rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa, jako inherentnej zależności wobec presji procesów globalizacyjnych, informatyzacji czy coraz wyraźniej kształtującej się współzależności politycznej. Pojawiły się nawet głosy wieszczące kryzys, a nawet koniec upadek państwa terytorialnego, jako niezdolnego do zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom na skutek rozwoju techniki wojskowej. Warto jednakże nadmienić – jako poglądzie definiującym szerszy kontekst bezpieczeństwa - o poglądach współtwórcy szkoły kopenhaskiej Barrego Buzana, który w warstwie podmiotowej wskazuje: jednostki, państwa i systemy międzynarodowe, natomiast w wymiarze przedmiotowym wymienia pięć poziomów bezpieczeństwa: polityczny, wojskowy, gospodarczy, społeczny oraz ekologiczny.

     Uprawnione jest zatem założenie o budowaniu nowych instrumentów bezpieczeństwa, odpowiedzialnych za identyfikację zagrożeń i przeciwdziałanie im, w co niewątpliwie wpisują się wydawnictwa zespołowe, poświęcone aspektom bezpieczeństwa wewnętrznego - ochrony życia, zdrowia i mienia w ramach Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego w latach 1995-2015.

     W tym miejscu podkreślić należy szczególną rolę Jerzego Koniecznego, prof. Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, a wcześniej Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, który wraz z liczną grupą badaczy i praktyków, odpowiada za cykl konferencji poświęconych zdrowiu publicznemu i ratownictwu. Publikacje są wynikiem 20. jubileuszowego spotkania konferencyjnego, a w omawianym okresie, obok naukowego dyskursu i wymiany poglądów z praktykami odpowiedzialnymi za budowanie i zapewnienie bezpieczeństwa, nie zabrakło również wydarzeń o znaczeniu praktycznym. Należą do nich chociażby: utworzenie w 1995 r. z inicjatywy władz samorządowych i dyrekcji Szpitala im. dr. Ludwika Błażka w Inowrocławiu, jednego z pierwszych w Polsce Zintegrowanych Systemów Ratownictwa, czy uruchomienie w inowrocławskim szpitalu pierwszego w kraju oddziału ratunkowego. Co znamienne, uroczyste otwarcie miało miejsce w maju 2000 r., podczas obrad V Międzynarodowego Forum Ratownictwa, a w roku następnym zapewniono wdrożenie Centrum Powiadamiania Ratunkowego, pełniącego funkcję przyjmowania wezwań, zbierania informacji i podejmowania decyzji w sytuacjach nagłych zagrożeń. Nie budzi zatem wątpliwości, że zarówno przyjazny i życzliwy klimat, wzmocniony zapleczem badawczym miejscowych szpitali oraz współpraca środowiska akademickiego, pozwalają, by Inowrocław stał się innowatorem w zakresie wdrażanych rozwiązań służących ochronie życia i zdrowia.

     Na jubileuszowe wydawnictwo składają się dwa obszerne tomy: 1) Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy w latach 1995-2015. Postępy organizacyjno-prawne, logistyczne i taktyczno-ratownicze; 2) Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy w latach 1995-2015. Postępy w ratownictwie medycznym, epidemiologii i medycynie sądowej.

     Pierwszy z tomów liczący 564 strony, zawiera 36 rozpraw pogrupowanych w trzech działach: Aspekty prawno-organizacyjne i edukacyjne, Logistyka, Ratownictwo specjalistyczne. Dział pierwszy otwiera rozprawa, charakteryzująca Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy w ujęciu trzech poziomów kierowania w obszarze działań ratowniczych. W zakresie poziomu kierowania interwencyjnego, realizowane są przedsięwzięcia ratownicze oraz te - służące zapewnieniu bezpieczeństwa ratowników, realizowane w strefie zagrożenia oraz strefie realizowanych działań. Na drugim poziome taktycznym działania podejmowane są na styku lub poza strefą zagrożenia i obejmują przedsięwzięcia skutkujące realizacją przyjętej taktyki bądź strategii. Wreszcie trzeci poziom kierowania – strategiczny, dotyczy określenia oraz przyjęcia strategii niezbędnej w likwidowaniu zagrożenia oraz służy nadzorowi w zakresie należytego wypełniania kierowania taktycznego. Dział drugi zamyka studium dotyczące implementacji rozwiązań teleinformatycznych (ICT) do prowadzenia akcji poszukiwawczych i ratowniczych, w tym wykorzystania rozwiązań typu cloud computing oraz pojawiających się w tym obszarze problemów. Pojawia się ważny – z punktu widzenia szybkości i efektywności działań – postulat, by wprowadzić zunifikowany system dla służb dyspozytorskich, ratowniczych czy poszukiwawczych, który będzie w stanie zaspokoić specyficzne potrzeby służb, inspekcji i straży. W trzeciej części poświęconej ratownictwu specjalistycznemu znajdujemy m. in. zagadnienia odnoszące się do ratownictwa chemicznego i ekologicznego, ratownictwa górniczego, funkcjonowania Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego czy działalności Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Obszerne studium poświęcone jest analizie krajowych i międzynarodowych przepisów prawnych odnoszących się do problematyki poszukiwania i ratownictwa lotniczego, z uwzględnieniem krajowych uwarunkowań i perspektyw. Podkreślona została też kwestia problemu uzyskania kompatybilności systemu na skutek funkcjonowania dualistycznego podziału kompetencji, polegających przykładowo na finansowaniu zakupów sprzętu, środków łączności i nawigacji itp. z budżetu MON, i zarządzania procesem prawnym ich wykorzystania przez MIR.

     W drugim tomie liczącym 399 stron, znajdujemy 23 wystąpienia (zdecydowana większość, bo aż 17 przygotowanych zbiorowo przez zespoły liczące od 2 do 8 osób) pogrupowane w trzech działach: Ratownictwo medyczne (s. 19-265); Epidemiologia (s. 269-344); Medycyna sądowa (s. 347-399). W pierwszej części poruszono szerokie spektrum zagadnień związanych z prawnymi aspektami oraz ewolucją ratownictwa medycznego w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym. Permanentny rozwój KSRG, to wynik wciąż zmieniających się standardów udzielania pomocy medycznej ale również, jak zauważono, pochodna wzrostu świadomości i oczekiwań społeczeństwa, w kwestii zapewnienia bezpieczeństwa. Nie bez znaczenia pozostaje postulat wdrożenia nowoczesnych systemów zarządzania opartych o procesy biznesowe, a więc odejście od zarządzania autorytarnego na model zarządzania harmonijnego, będącego odpowiedzią na nieprzewidywalność, dynamikę, skutki i skalę zagrożeń. Nowoczesne zarządzanie ewoluuje w kierunku zogniskowanym według zasady „złotej godziny”, w której każdy pacjent ma określony czas, w który niezbędna pomoc ma być udzielona, by przeżył i w możliwie najkrótszym czasie wrócił do zdrowia.

     Część druga dotycząca epidemiologii zawiera 6 wystąpień dotyczących zagrożenia bioterroryzmem, roli uprawnionych organów państwa w podejmowaniu działań na rzecz niwelowania zagrożeń epidemiologicznych, reagowania na zdarzenia radiacyjne czy metodyki oceny gotowości ochrony zdrowia publicznego w sytuacjach kryzysowych na przykładzie Centers for Disease Control and Prevention. Ostatnia część poświęcona jest w znacznej mierze antropologii sądowej, polegającej na identyfikacji człowieka w oparciu o usprawnienie starych oraz powstanie nowych systemów identyfikacyjnych. Cechą wyróżniającą jest w tym przypadku interdyscyplinarny charakter badań, wymagający wykorzystania osiągnięć z wielu dziedzin nauki, a niejednokrotnie współdziałania specjalistów wykorzystujących różnorodne techniki badawcze i diagnostyczne. Kontekst praktyczny organizacji i zakresu działań medyczno-sądowych, został ukazany poprzez analizę tragicznego w skutkach zderzenia czołowego dwóch pospiesznych pociągów pasażerskich pod Szczekocinem w marcu 2012 r., w którym śmierć na miejscu katastrofy poniosło 16 osób, a kilkadziesiąt zostało rannych.

     Bogaty jest kontekst historyczny obrazujący budowanie KSRG, nie tylko w kontekście trudności natury legislacyjnej czy niezbędnych kosztów koniecznych do jego wdrożenia. Równie trudne – w początkowym okresie jego wdrażania – okazały się kwestie „mentalne” i dyskusja nad zapisami dotyczącymi kierowania akcjami. Maciej Schroeder (były zastępca komendanta głównego PSP) wspomina „Grupa tradycjonalistów wysuwała argumenty świadczące o zbliżającej się katastrofie dowodzenia, na tym etapie rodząca się w bólach PSP miała nie potrafić kierować wszystkimi akcjami ratowniczymi, przy których jej obecność będzie wymagana (…) A to, że kierujący działaniem ratowniczym strażacki dowódca sekcji będzie w pewnym zakresie czasowym mówił – ba, rozkazywał! – lekarzowi, policjantowi czy kolejarzowi, co ma robić, nie mieściło im się w głowach”[1].

     Zagadnienia bezpieczeństwa stanowią istotny fragment znacznej już literatury, poświęconej zagrożeniom, trendom czy potencjalnym możliwościom ich niwelowania. W tym przypadku należy podkreślić wartość poznawczą i aplikacyjną recenzowanych książek, napisanych w sposób komunikatywny i łączących doświadczenie oraz wiedzę badaczy i praktyków. O wartości recenzowanej pozycji stanowi ponadto skład zespołu autorskiego i wysoki poziom naukowy prezentowanych artykułów, będący wyrazem interdyscyplinarnego ujmowania podejmowanej problematyki. Z całą stanowczością recenzowane pozycje wydawnicze znaleźć powinny zastosowanie w praktyce zapobiegania zwalczania zagrożeń w obszarze bezpieczeństwa wewnętrznego, a także dydaktyce akademickiej.

________________

[1] M. Schroeder, Państwowa Straż Pożarna i Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy. Doświadczenie własne, (w:) Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy w latach 1995-2015. Postępy organizacyjno-prawne, logistyczne i taktyczno-ratownicze. Praca zbiorowa pod redakcją J. Koniecznego, M. Schroedera. Poznań 2015, s. 16.